History nerd #9: Eleanor Of Aquitaine

In deze geschiedenisrubriek beschrijf ik de levens van sterke historische personen of bepaalde gebeurtenissen en leg ik uit waarom ik dit zo interessant vind. Nerd modus on dus.

Vandaag gaan we het even hebben over één van de meest beruchte en gelauwerde koninginnen uit de Britse geschiedenis. Jep, er zijn er veel berucht, maar er wordt over over niemand meer geschreven dan Eleanor Of Aquitaine. Ik ga je nu al waarschuwen: die vrouw heeft een immens interessant en dramatisch leven gekend. Neem dus een kop koffie en ga even zitten voor haar levensverhaal.

Hertogin en een vroeg huwelijk

Eleanor wordt geboren in 1122 in Aquitanië, een onafhankelijk hertogdom in het zuiden van wat nu Frankrijk is (de streek rond Bordeaux). We zitten in de twaalfde eeuw en Europa ziet er heel anders uit. Het kleine hertogdom wordt voortdurend aangevallen door andere staten. Eleanor’s broer sterft jong en wanneer ook haar vader op haar dertiende overlijdt, wordt ze de nieuwe hertogin. Dit maakt haar kwetsbaar en men is bang dat Eleanor zou gekidnapt worden door een of andere lord die zo de macht wil grijpen. Om dit te voorkomen wordt ze snel uitgehuwelijkt aan de troonopvolger van Frankrijk.

Als hertogin van Aquitanië trekt ze op haar dertiende naar Parijs om haar man Louis, zelf nog een tienerjochie van 17, te ontmoeten en opgeleid te worden als koningin. Louis is de tweede zoon en heeft een kerkelijke opvoeding genoten omdat hij voorbestemd was om een hoge religieuze rol op te nemen zoals bisschop of zelfs paus. Maar zijn oudere broer Philip viel van zijn paard en Louis werd zo alsnog troonopvolger. Eleanor en Louis trouwen in juli 1137, Eleanor behoudt daarbij alle rechten over Aquitanië. Enkel een zoon zou beide rijken kunnen erven.

In augustus van datzelfde jaar sterft koning Louis VI onverwacht. De dertienjarige Eleanor is naast hertogin, nu ook koningin van Frankrijk.

Koningin en kruisvaarder

In het begin gaat het goed tussen het prille koppel. Louis en Eleanor zijn verliefd. Maar Eleanor is heel vrij opgevoed en ze schopt al snel tegen de schenen van het zeer conservatieve Frankrijk, waar kerkelijke mannen zoals Bernard De Clairvaux and Abbot Suger mee regeren. Vrouwen moeten luisteren naar hun man en kinderen baren.

Louis raakt betrokken in een oorlog tegen de paus. In Vitry, een Frans dorpje sterven zo honderden onschuldige mannen, vrouwen en kinderen die hun toevlucht zoeken in de kerk. De kerk wordt in brand gestoken en niemand overleeft het drama. Die gebeurtenis zal heel lang aan het geweten van Louis blijven knagen. Hij wordt steeds vromer en zoekt het bed van Eleanor minder en minder op. Louis begint zelfs monnikenkleren te dragen en zet zich af tegen de wereldse Eleanor met haar dure jurken en frivole bekommernissen. Uit het huwelijk werd voorlopig enkel een dochter, Marie, geboren en niet de broodnodige zoon.

Wie 12de eeuw zegt, zegt kruistochten. Ook Louis wil naar Jeruzalem. Alleen in het Heilige Land kan hij vergiffenis vinden. Eleanor besluit om ook mee te gaan, als hertogin wil ze haar eigen mensen aansturen. De kruistocht wordt absoluut geen succes. Ze komen terecht in een aanval van de Turken, waarbij heel wat Fransen worden afgeslacht en het koppel verzuurt helemaal. Er zijn zelfs roddels dat Eleanor zou aanpappen met haar nonkel Raymond, prins van Antioch (een streek in wat nu Turkije is). Eleanor begint te vechten voor een scheiding, een document dat alleen de paus kan verlenen.

Op de terugweg stoppen ze daarom in Rome, maar in plaats van de scheiding krijgt Eleanor een halsstarrige paus die zich verzoent met Louis en het huwelijk opnieuw zegent. Negen maanden later wordt opnieuw een dochter, Alix, geboren. Maar zonder mannelijke erfgenaam blijft het huwelijk gefaald en uiteindelijk scheiden de wegen van Louis en Eleanor in 1152. Eleanor is koningin af en laat haar dochters achter.

Een tweede huwelijk dat haar opnieuw koningin maakt

Eleanor wil terugkeren naar Poitiers om over Aquitanië te regeren, maar onderweg proberen maar liefst twee partijen haar te schaken. Ze blijkt nergens veilig. Enkel een huwelijk, en dan liefst eentje uit vrije keuze, kan haar en haar hertogdom redden. Haar keuze valt op Henry, hertog van Normandië en door velen gezien als de troonopvolger van Engeland. In Engeland woedt op dat moment een burgeroorlog, de anarchie, tussen Henry’s moeder Mathilda, het enige overlevend kind van Henry I, en haar neef Steven, die op dat moment koning is.

Twee jaar na het huwelijk blijkt dat Eleanor de juiste keuze heeft gemaakt. Het koppel trekt naar Engeland om gekroond te worden. Met al één zoon aan de hand en een tweede onderweg.

In 13 jaar tijd zal Eleanor acht kinderen baren, drie dochters en vijf zonen. De Plantagenet dynastie lijkt veilig. Maar Henry, hoewel wat jaren jonger dan Eleanor, blijkt een onrustige man. Hij is Eleanor meerdere malen ontrouw en ontzettend ambitieus. Hij wil Aquitanië zelf regeren, iets dat Eleanor tot het einde van hun huwelijk zal tegenhouden. Ook hier begint de relatie te verzuren. Henry slaagt er niet in om Toulouse te veroveren op vraag van Eleanor, die deze staat als haar geboorterecht beschouwt. En dan heb je nog het geval Thomas Beckett, de aartsbisschop die in een kerk wordt vermoord. Op bevel van Henry?

Maar ook de relatie tussen Henry en zijn zonen gaat van kwaad naar erger. Henry weigert de troonopvolger, ook Henry genaamd, eigen land en macht te geven. Hij wordt wel gekroond tot koning, maar het is allemaal schijn. De jonge Henry zoekt uiteindelijk steun bij Eleanor’s ex-man Louis van Frankrijk, zijn huidige schoonvader, en het komt tot een rebellie. Zijn broers Richard en Geoffrey en mama Eleanor steunen Henry en trekken mee naar Frankrijk. Maar de rebellie leidt tot niets. Henry verzoent zich met zijn zonen, maar voor Eleanor valt de straf zwaarder uit. Zij wordt opgesloten in Sarum.

Gevangenschap

16-jaar lang zal Eleanor vooral de binnenkant van het kasteel van Sarum zien. Ver weg van haar zonen. Alleen voor kerst en andere feestelijkheden mocht ze onder bepaalde voorwaarden weer naar het hof in Winchester. Ondertussen blijft de jonge Henry in conflict met zijn vader. Na een stevig verlies wordt de troonopvolger ziek en niet veel later sterft hij. Eleanor is een tweede zoon kwijt (de oudste stierf als kind).

Ook een andere zoon Geoffrey zal sterven tijdens haar gevangenschap. Gelukkig overlijdt na 16 jaar ook haar man Henry. Eleanor wordt vrijgelaten en herenigd met haar twee overlevende zoons: Richard en John. Richard, haar favoriet, wordt onmiddellijk gekroond en regeert over een immens rijk: Engeland, Normandie en Aquitanië.

Queen mother

Maar ook Richard, bijgenaamd leeuwenhart, is gebeten door de kruistochten en zal tijdens zijn regeerperiode amper in Engeland vertoeven. Eleanor blijft achter om de staatszaken te regelen, brengt zijn bruid naar Sicilië doorheen de alpen te paard in het holst van het winter, en gaat onderhandelen over zijn losgeld wanneer Richard is gevangen genomen door de Duitse keizer. Ze is nu een echte koningin.

Maar ook Richard is geen lang leven beschoren. Hij sterft tijdens een belegering van een Frans stadje door een pijl in zijn lichaam. Zonder troonopvolger in de wieg. Haar jongste zoon John, die altijd al voor problemen heeft gezorgd, is nu koning. Eleanor is ondertussen 70 en het regeren moe.

Haar laatste officiele taak is haar kleindochter Blanche van Castilië naar Frankrijk begeleiden om te trouwen met de Franse troonopvolger, kleinzoon van haar eerste man, om zo vrede te sluiten tussen beide rijken. Vrede zal er niet lang zijn, maar Blanche wordt wel een pittige koningin later, de invloed van Eleanor duidelijk merkbaar.

Eleanor trekt zich terug in de abdij van Fontevraud, maar zal nog eenmaal in een belegering terechtkomen, op 79-jarige leeftijd. Haar kleinzoon Arthur—voor wie nog mee is, Arthur is hertog van Bretagne en de zoon van Eleanor’s zoon Geoffrey, een oudere broer van John en dus volgens de wet eigenlijk de meest rechtmatige koning—aast op John’s troon en wil Aquitanië van zijn grootmoeder afnemen. Eleanor doorstaat de belegering en krijgt hulp van John. Arthur wordt gevangen genomen en zal een jaar later sterven in mysterieuze omstandigheden.

Drie jaar later is dan ook Eleanor’s tijd aangebroken. Ze overlijdt op haar 82ste in Fontevraud. Haar tombe toont een vrouw in een schitterende jurk die de bijbel leest (en kan je nog steeds gaan bezichtigen). Het is een van de mooiste middeleeuwse tombes. De tombes van Richard I en haar man Henry II verbleken bij die van Eleanor. Zelfs in de dood is ze een overwinnaar.

Maar nog meer dan een overwinnaar is Eleanor een overlever. Haar leven lijkt een goed geschreven fictieroman. Misschien net daarom dat ze eeuwen naar haar dood nog zoveel mensen fascineert. En zeg nu zelf, iemand die na een eerste mislukt huwelijk en een fameuze kruistocht, 16 jaar lang een lockdown overleeft om daarna op haar oude leeftijd heel Europa rond te reizen in de meest barre omstandigheden, daar kan je alleen maar respect voor hebben toch?

Meer lezen?

Op Anne Boleyn na, denk ik niet dat er over een andere Engelse koningin ooit zoveel is geschreven, fictie én non-fictie. Ik beperk me zoals steeds tot historische fictie en moet zelf toegeven dat ik nog maar één keer over haar leven heb gelezen. Al is het dan wel in de vorm van een trilogie van meer dan 1.500 pagina’s :D. Bij deze dus ook nog wat ongelezen leestips, allemaal van auteurs van wie ik weet dat ze kwaliteit brengen.

• Elizabeth Chadwick schreef dus een heuse trilogie over Eleanor of Alienor zoals zij haar noemt (en Eleanor zichzelf noemde in briefverkeer). The Summer queen start met haar huwelijk met Louis als jong meisje en haar kruistocht naar Jeruzalem, in the winter crown is Eleanor koningin van Engeland en probeert ze haar ambitieuze man in toom te houden en in het sluitstuk the autumn throne zit Eleanor opgesloten in Sarum en wordt ze de fameuze queen mother van Richard en vervolgens John.
• Sharon Kay Penman is één van de betere en gekende historische auteurs over the plantagenets. When Christ and his saints slept kan ondertussen al doorgaan voor een klassieker in het genre en is het eerste boek over Eleanor en haar man Henry II en hun zonen. Het zijn dikke kleppers, maar ze schrijft echt geweldig
• Anne O’ Brien geeft meerdere Plantagenet vrouwen een stem, waaronder Eleanor in Queen Defiant. Dit verhaal focust op Eleanor’s tijd als koningin van Frankrijk en de start van haar tweede huwelijk met Henry.
• Ik vind niet elk boek van Alison Weir even goed. Captive queen is een van haar oudere werken dat ik nog te goed heb, met een focus op Eleanor’s gevangenschap in Sarum. Dit boek staat zeker nog op het lijstje.
• The revolt is een korte roman over de opstand van Eleanor en haar zonen tegen Henry II, verteld vanuit het perspectief van Richard Lionheart. Eleanor is in dit boek heel hard de koningin zoals ik me ze voorstel: mysterieus, koud en intimiderend.
• En dan nog een tip extra omdat ik het boek steeds voorbij zie komen. The queen’s pawn gaat over Eleanor en haar vriendschap met Alais Of France, de verloofde van haar zoon Richard. Christy English is nog een onbekende auteur voor mij, maar deze gaat op het lijstje.

De vorige History nerd’s teruglezen?

Kende jij Eleanor’s verhaal al? Wie is eigenlijk jouw favoriete historische figuur?

Meer van dit soort verhalen? Schrijf je dan in voor mijn nieuwsbrief waarbij ik je meeneem naar lang en minder lang geleden. Je kan alvast mijn gepubliceerde nieuwsbrief lezen in het archief. En na inschrijving ontvang je één à twee keer per maand mijn verhalen in je mailbox.