In deze geschiedenisrubriek beschrijf ik de levens van sterke historische personen of bepaalde gebeurtenissen en leg ik uit waarom ik dit zo interessant vind. Nerd modus on dus.
Het is weer een tijdje geleden dat ik nog iets schreef in deze rubriek. Toen ik werd weggeblazen door een nieuw historisch boek kriebelde het toch weer. Vandaag trekken we naar Spanje en Vlaanderen in de 15de eeuw en verkennen we het dramatische levensverhaal van Juana Of Castilië (in het Nederlands wordt ze Johanna genoemd, maar ik gebruik haar Spaanse voornaam).
Dochter van een verenigd Spanje
Juana werd als derde telg van het huis Trastamara geboren. Haar ouders waren niemand minder dan Isabella Van Castilië en Ferdinand Of Aragon. Zij worden de katholieke koningen genoemd omdat ze niet alleen Spanje verenigd hebben als één land, maar ook onder één geloof (dat ze daarvoor de inquisitie hebben moeten oprichten is een belangrijk detail). Vooral haar moeder Isabella staat bekend als een echte warrior queen die haar land boven alles stelde. Zij was de sterke schakel in het huwelijk. Ferdinand regeerde over het kleinere en verscheurde Aragon.
Juana maakt samen met haar broer Juan en haar zussen Isabella, Maria en Catalina de val van Granada mee. De kroon op het werk van haar ouders: de Moren verdreven van het Iberische schiereiland. Maar hun ambitie rijkt nog veel verder: naast het veroveren van Amerika door Columbus, zetten ze ook in op buitenlandse bondgenootschappen door hun kinderen uit te huwelijken.
Isabella wordt koningin van Portugal, Catalina wordt verbonden aan de Engelse troonopvolger (toen nog Arthur en niet Henry VIII) en Juan, hun enige zoon, trouwt met Margaret Of Austria, dochter van de Habsburgse keizer. Juana zal in dezelfde familie terechtkomen en trouwt met Margaret’s broer, Filip, de troonopvolger. Ze trekt naar Vlaanderen voor haar nieuwe leven.
Een huwelijk met de nodige uitdagingen
Juana en Filip, bijgenaamd the fair of de schone, trouwen onmiddellijk tijdens hun eerste ontmoeting. De vonk slaat meteen over. Niet veel later bevalt ze van een dochter, Eleanor, en ook de troonopvolger, Charles, laat niet lang op zich wachten. Een derde dochter wordt Isabella genoemd, naar Juana’s moeder. Ze hebben samen alles om het te maken.
Maar in Spanje slaat het noodlot toe. Haar broer Juan sterft enkele maanden na zijn huwelijk met Margaret op amper 17-jarige leeftijd. Margaret bevalt vlak daarna van een doodgeboren dochter. Haar zuster Isabella wordt zo de nieuwe troonopvolgster. Zij is zwanger van haar eerste kind, een zoon, als ze in het kraambed overlijdt. Een jaar later sterft ook dat kindje.
Maria, haar enige ongetrouwde en jongere zus, huwt wat later met de weduwnaar, de koning van Portugal. Haar ouders willen koste wat het koste elke alliantie behouden. Maar ondertussen is Juana, met drie gezonde kinderen, de enige echte infanta die de troon van haar ouders zal erven. De eerste troon van een verenigd Spanje.
Vanaf dan begint alles mis te gaan tussen haar en Filip. Filip wil namelijk koning worden van een groot rijk en ook over Spanje heersen. Juana’s ouders weigeren Filip medeheerser te maken omdat Filip heult met de vijand, Frankrijk. Hij huwelijkt zelfs zijn zoon Charles uit aan een Franse prinses.
Juana en Filip trekken samen nog wel naar Spanje, maar na heel wat discussie verdwijnt Filip van het toneel. Juana blijft achter in Spanje en bevalt eenzaam van haar tweede zoon Fernando.
Juana, de laatste koningin
Vanaf dat moment beginnen de eerste geruchten rond te gaan dat Juana misschien wel wat gek is. Ze blijft een tijdje in Spanje voor ze terugkeert naar Vlaanderen waar ze Filip’s Franse minnares aantreft. Tijdens een formele gelegenheid scheurt ze dat meisje letterlijk de kleren van het lijf.
Dan sterft haar moeder Isabella. Juana wordt onmiddellijk troonopvolgster van Castilië. Haar vader heeft daar namelijk geen rechten, want hij is nooit erkent als koning in dat rijk. Door de dood van zijn vrouw, gaat de kroon van Castilië meteen over op zijn dochter. Opnieuw zwanger trekt ze met haar man naar Spanje om de troon op te eisen. Vanaf dat moment begint iedereen haar tegen te werken. Haar man houdt haar buiten alle staatszaken en sluit haar zelfs voortdurend op. Hij blijft rondstrooien dat ze haar verstand heeft verloren en niet geschikt is om te regeren. Haar vader zit in Napels te vechten tegen de Fransen en kan dus geen hulp bieden.
Ze blijft koppig volhouden en doet geen afstand van de troon. Tot ergernis van Filip. Uiteindelijk trekt het koppel zich terug in Burgos, op de vlucht voor de pest. Filip sterft in Burgos aan een ziekte, niet de pest, maar waarschijnlijk tyfus. Juana rouwt enorm om zijn dood.
Verraad
Ze staat er nu alleen voor en trekt met de doodskist van haar man het land door. Iets dat later enorm hard tegen haar gebruikt zal worden. Ze bevalt van een dochter Catalina en haar vader komt eindelijk thuis van de oorlog. Hij stelt haar mederegentschap voor. Vader en dochter samen aan de macht over een verenigd Spanje. Juana stemt in, maar al snel blijkt dat ook hij haar zal verraden.
Ferdinand sluit zijn eigen dochter op in de burcht van het stadje Tordesillas. Ze is koningin in naam alleen. Juana zal de rest van haar leven opgesloten zitten. Meer dan 30 jaar lang. Wanneer haar vader sterft, komt haar zoon Charles aan de macht. Opgevoed als Habsburger wil ook hij de macht niet delen met zijn moeder en hij houdt haar opgesloten als geesteszieke. Juana sterft eenzaam op 75-jarige leeftijd.
Charles zal bekend worden als Charles V, of wat wij zeggen: Keizer Karel. Eén van de grootste vorsten uit die tijd. En al haar andere kinderen zullen heersen over een land als koning of koningin. Maar Juana was wel de laatste koningin van Spanje en de laatste van het Trastamarabloed.
Ze is geslaagd in datgene wat haar ouders niet konden. Via de huwelijken van haar kinderen sluit ze bondgenootschappen over heel Europa en haar zoon Charles regeert over een rijk van nooit geziene omvang. Jammer genoeg heeft ze zelf nooit echt kunnen genieten van dit succes.
La loca, geestesziek?
Of Juana echt last had van een mentale stoornis is een vraagstuk waar we waarschijnlijk nooit uitraken. Veel geschiedkundigen nemen aan dat ze na haar huwelijk effectief leedt aan een soort depressie of melancholie. Dit was zeker het geval tijdens haar opsluiting. Op zich niet zo vreemd. Je zou voor minder depressief worden als je vader en later je zoon je opsluiten.
Het bewijs voor haar ziekte werd zowel toen als nu gezocht in haar grootmoeder, Isabella Of Portugal die wel geestesziek was. Zou het in haar genen zitten? Al is er ook vandaag nog steeds geen wetenschappelijke zekerheid voor het feit dat depressie (helemaal) erfelijk zou zijn. Het speelt mee, maar er zijn nog zoveel andere factoren die een rol kunnen spelen.
Juana sleurde de doodskist van haar man mee door Spanje en ze weigerde afstand te doen van zijn lichaam. Een van de grootste redenen dat haar vader en tegenstanders haar gek noemden. Maar dit label kan evengoed door haar vijanden gebruikt zijn om haar in diskrediet te brengen en via haar te kunnen regeren. De geschiedenis is alleszins niet vriendelijk geweest, want ze wordt enkel herinnerd als ‘la loca’ (the mad, de waanzinnige).
Meer lezen?
- Ik las het fantastische ‘the last queen‘ van C.W. Gortner. Hij brengt een ontzettend menselijke Juana naar voren en schetst de context van haar leven bijzonder goed. Hij blijft ook heel dicht bij de realiteit.
- Reign of madness van Lynn Cullen staat nog op mijn te lezen lijstje. Geen idee of dit een goed boek is.
- Via het boek ‘de bourgondiers‘ van Bart Van Loo krijgt deze periode uit de Vlaamse en Nederlandse geschiedenis weer heel wat aandacht.
- Er is ook een Spaanse film gemaakt over haar leven genaamd ‘Juana la loca’ en ze speelt een korte rol in ’the Spanish Princess’ over haar zus Catherine Of Aragon. Beiden heb ik nog niet gezien.
Kende jij het levensverhaal van Juana al?
Meer van dit soort verhalen? Schrijf je dan in voor mijn nieuwsbrief waarbij ik je meeneem naar lang en minder lang geleden. Je kan alvast mijn gepubliceerde nieuwsbrief lezen in het archief. En na inschrijving ontvang je één à twee keer per maand mijn verhalen in je mailbox.
Bah, altijd zo erg om te lezen hoe vrouwen onderdrukt werden. Ik snap trouwens niet waarom ze haar man zo graag bleef zien, ondanks de minnares en ondanks het feit dat hij rondstrooit dat ze gek zou zijn… Liefde is blind zeker?