History nerd #3: The lady Jane Grey

In deze geschiedenisrubriek beschrijf ik sterke personen of gebeurtenissen, geef ik er mijn visie op of vertel ik waarom ik dit zo interessant vind. Nerd modus on dus.

We blijven in het thema: sterke vrouwen in de geschiedenis. En voor het eerst met een koningin. Als ik spreek over een koningin van Engeland in haar eigen recht denken we natuurlijk meteen aan de huidige monarch Elizabeth II, de langst regerende Britse koningin. Haar voorgangster met deze titel: queen Victoria is ook alom bekend en velen hebben al gehoord van de Virgin Queen en haar Golden Age: Elizabeth I, de dochter van Henry VIII en Anne Boleyn. Al veel minder lieden zullen weten dat Bloody Mary niet alleen een cocktail is met tomatensap (serieus, hoe vies moet dat wel niet zijn?), maar ook de bijnaam van de eerste erkende koningin van Engeland: Mary Tudor. Ook een dochter van Henry VIII, maar dan van diens eerste vrouw: Catherine of Aragon. Mary is door de geschiedenis niet echt goed behandelt, daarover een andere keer misschien wel meer. (Om het volledige rijtje aan te vullen: Queen Mary II en haar zus Anne waren ook officiele ‘queen regnants‘ van het Britse Rijk).

Maar Mary was niet de eerste Britse vrouw die geproclameerd werd als koningin en daarmee de hoogste macht werd van het land. (In de 12de eeuw heeft trouwens Maud, dochter van Henry I dat geprobeerd maar zij stortte het land in jaren van burgeroorlog, de Anarchie genaamd en faalde dus in haar opzet). Neen, deze eer is weggelegd voor een meisje van 15 jaar dat luisterde naar de naam Jane Grey.

Jane Grey

Jane is de oudste dochter van Frances Brandon en Henry Grey, duke of Suffolk. Frances is de dochter van Mary Tudor, de jongste zus van Henry VIII (en dus niet te verwarren met Bloody Mary). Daarmee stamt Jane direct af van Henry VII en is ze een achternicht van de huidige koning. De lijn van Mary Tudor is daarnaast door koning Henry VIII aangewezen als de tweede lijn voor de troon mochten zijn directe nakomelingen geen erfgenaam meer hebben. Frances en Henry hoopten dus op een zoon, maar kregen drie dochters: Jane, Catherine en Mary (veel Mary’s en Henry’s vandaag, sorry!).

Wanneer Henry VIII sterft en zijn zoon Edward op de troon komt wordt het protestantisme de belangrijkste godsdienst in het land. Jane komt terecht in het huishouden van oud-koningin Catherine Parr en wordt overtuigd protestants. Dat zorgt ervoor dat ze in beeld komt als mogelijke kandidate om te trouwen met de koning.

Die koning wordt geregeerd door de duke van Northumberland, John Dudley (nadat hij de Seymours aan de kant schuift en laat executeren: als u dacht dat dit geen bloederig verhaal ging worden was u dus fout ^^). De Dudleys zijn een geslacht van traitors: m.a.w ze hebben zelf een voorgeschiedenis van executies (waarbij ze zelf het slachtoffer worden voor alle duidelijkheid), maar blijven op zoek naar macht.

Jammer genoeg wordt koning Edward ziek, heel ziek, en hij heeft als 15-jarige natuurlijk geen erfgenamen. Eén probleem: in de hele Tudorstamboom is geen man te bekennen. Volgens de successie zou op die manier zijn oudste zus Mary op de troon komen. Een vrouw op de troon, dat was ongezien. Mary is tot overmaat van ramp dan nog eens katholiek en heeft Spaans bloed.

Edward zoekt samen met Dudley naar juridische omweggetjes om te vermijden dat Mary de troon kan pakken. En dat omweggetje heeft Henry VIII mooi achtergelaten: Mary en Elizabeth zijn ooit allebei een bastaard verklaard doordat de huwelijken met hun moeders zijn ontbonden. Dus dan blijft de lijn van Frances Brandon over. Maar Frances doet maar al te graag afstand van haar claim ten voordele van de jonge en nog beïnvloedbare Jane. Dudley wil natuurlijk ook niets liever want hij heeft zijn zoon Guildford laten huwen met Jane. Hij zou via zijn zoon en schoondochter kunnen regeren. Een koningslijn van Dudleys, zijn ultieme droom. Maar dromen zijn bedrog.

Wanneer Edward sterft in 1553 krijgt Jane Grey te horen dat ze binnen 2 dagen als koningin geproclameerd zal worden. Het kind is 15 en weet van niets.

The nine-day queen

Bijnamen, ik heb het er moeilijk mee. Maar het zegt wel alles: Jane is voor amper 9 dagen koningin van Engeland geweest.

Want een successie verander je niet zomaar. Hoewel Jane heel wat steun krijgt van de protestantse edelen is Dudley alles behalve populair. Hij trekt alle macht naar zich toe en wil zijn zoon absoluut als koning laten kronen (iets wat Jane trouwens ronduit weigert). Bij het gewone volk is Mary dan weer de lieveling en die krijgt steun van het katholieke front en van Spanje. Na 9 dagen is het sprookje over en de Privy Council (kan je zien als de huidige regering) spreekt zich uit voor Mary die de Dudleys en Jane laat opsluiten in de Tower.

John Dudley houdt de familietraditie in ere en wordt onthoofd. Jane en haar man Guilford worden enkel opgesloten. Mary weigert hun executiebevelen te ondertekenen. Het is ten slotte familie en ze zijn jong en misbruikt door hun ouders voor macht.

Wyatt rebellion

Maar het protestantse kamp blijft hopen op een monarch met hun geloof. Thomas Wyatt zet een rebellie in gang, waarschijnlijk om Mary’s zus Elizabeth op de troon te krijgen. Henry Grey doet echter mee aan de rebellie en zo komt Jane, die veilig in de Tower zit, opnieuw in beeld.

Koningin Mary wil ondertussen trouwen met Philip van Spanje, maar die ziet dat enkel zitten wanneer Mary een voorbeeld stelt en hard optreedt tegen verraders. Uiteindelijk tekent ze de executiebevelen van zowel Guildford als Jane, maar nog steeds met tegenzin. Jane’s executie wordt zelfs met drie dagen uitgesteld om haar te overtuigen om zich te bekeren tot het katholieke geloofd. Jane weigert en Mary kan niet anders dan de terechtstelling van haar nichtje te laten doorgaan.

Op 12 februari 1554 wordt Guildford openbaar geexecuteerd. Jane ziet het lichaam van haar man binnengedragen worden in de Tower vlak voordat ze zelf in de beslotenheid van Tower Green het schavot zal betreden. Ze is op dat moment 16 jaar. Nadat ze haar blinddoek om heeft raakt ze in paniek omdat haar handen het blok niet vinden en ze moet hierbij geholpen worden. Tot dat moment is Jane de sereniteit zelf en blijft ze heel sterk.

Puppet queen?

Jane wordt afgebeeld als een puppet queen. Een soort onschuldige maagd, een kind dat tegen haar wil werd gebruikt door dwaze volwassenen. Het bekende schilderij van Paul Delaroche ‘The execution of Lady Jane Grey’ toont dit duidelijk aan. Ik heb er zelf een tijdje voorgestaan in de National Gallery in Londen goed wetende dat dit eeuwen later pas is geschilderd en niets met de realiteit heeft te maken. De onschuld en onmacht druipt er vanaf.

Het doet haar wat oneer aan vind ik. Jane wist inderdaad niet dat ze koningin zou worden tot 2 dagen voor haar proclamatie. Maar we weten wel dat ze uitermate intelligent was. Ze was overtuigd protestants, veel meer dan haar ouders, en die overtuiging kwam uit zichzelf. Ze correspondeerde met protestantse geleerden over heel Europa en kreeg zo veel respect. Ze wou zich niet laten regeren.

Dudley had verwacht dat hij haar kon bespelen maar merkt al na enkele dagen dat dit niet zo eenvoudig zal zijn. Ze verzet zich tegen het idee dat haar man Guildford koning zou worden. Ook haar periode in de Tower doet vermoeden dat ze een straffe madam was en dan hebben we het nog niet over de waardigheid die ze toont tijdens haar executie. Ik herhaal: 16 jaar.

We verwijzen nog steeds naar haar als the lady Jane Grey. Wat wil zeggen dat we haar de titel koningin niet officieel toedichten en ze vaak vergeten wordt in het lijstje van Engelse heersers. Ze is uiteindelijk nooit gekroond en heeft slechts 9 dagen geregeerd (als je dat zelfs zo mag noemen, ze is the Tower amper uit geweest die dagen).

Ik ben ervan overtuigd dat Jane een goede koningin geweest zou zijn. Wat we weten van haar karakter kan alleen maar respect opwekken. Ze heeft er alleen de kans niet toe gekregen en er een grote prijs voor betaalt.

Meer lezen?

• Er zijn weinig fictieboeken vanuit het perspectief van Jane Grey zelf. Innocent traitor van historica Alison Weir is een uitzondering en beschrijft haar leven vanaf haar geboorte tot aan haar tragische einde. Ik vind dat er in het begin te veel nadruk wordt gelegd op andere gebeurtenissen (zoals de vrouwen van Henry VIII en de relatie tussen Elizabeth en Thomas Seymour). Jane is in dit boek ook heel sterk en intelligent, misschien een beetje te voor een 15-jarig meisje. Maar het boek vertelt heel mooi de verschillende gebeurtenissen en blijft vrij dicht bij de realiteit.
• Een hele goede podcast van de BBC over ‘The tragedy of the lady Jane Grey’ die wat meer vertelt over de situatie in 1553 en hoe Jane daarin paste. Helen Castor kan het echt heel begrijpbaar uitleggen, zeker de moeite om te luisteren!
• Nog op de leeslijst: Her highness, the traitor. Het verhaal van Jane vertelt vanuit haar moeder en schoonzus.
• Verder vind je vooral heel wat boeken over de twee zussen van Jane: Catherine en Mary. Beide meisjes hebben last van hetzelfde koninklijke bloed als Jane en zullen misbruikt worden voor de macht van anderen en allesbehalve een fijn leven hebben, maar dat verhaal is voor een andere keer ;). Onder andere Elizabeth Fremantle, Ella March Chase en zelfs Philippa Gregory hebben hier over geschreven. Liever een echt historisch boek? Dan is The sisters who would be queen iets voor jou.

Meer sterke vrouwen? Hier vind je de vorige history nerd berichten.

Meer van dit soort verhalen? Schrijf je dan in voor mijn nieuwsbrief waarbij ik je meeneem naar lang en minder lang geleden. Je kan alvast mijn gepubliceerde nieuwsbrief lezen in het archief. En na inschrijving ontvang je één à twee keer per maand mijn verhalen in je mailbox.