We schrijven half april. Een regenachtige zondag in Lissabon. We besluiten Alfama, een bekende wijk onder toeristen, te verkennen. We kopen een kaartje voor een klooster waar we bijna alleen rondlopen. De andere toeristen slapen uit of wachten tot de bui voorbij is. Op een bus Japanners na. De regen kan ons niet deren. We genieten van het uitzicht. De geschiedenis van het gebouw. We nemen veel te veel foto’s. Mislukte selfies. Ergeren ons aan de Japanners.
Weer buiten hebben we honger. De Time To Momo (een reisgids) leidt ons naar een hipster Burgerrestaurant aan het water. Op het terras hebben we uitzicht op een cruiseschip. Er wordt afval uitgeladen. Na een uur eten zijn ze nog steeds niet klaar. De ene camion afval wisselt de andere af. Terwijl een nieuwe lading passagiers aan boord stapt.
We vertrekken naar de wijk Alfama. Kleine gezellige straatjes. Veel foto’s. Met toeristen erop deze keer. Het is gestopt met regenen en dus wat drukker. De huizen zijn schattig. Klein. Vervallen. De was hangt buiten aan het raam. Hier en daar ligt er afval. Bomma’s staan op de eerste verdieping toe te kijken hoe toeristen selfies nemen met de deurtjes. Kleine deurtjes. Heel dicht tegen elkaar. Wat verderop aan de kade in het moderne deel van de stad bouwen ze een spiksplinternieuwe cruiseterminal. In Alfama zijn ze niet bezig met cruises. 2018 heeft hier niet zo hard zijn intrede gedaan. Jonge kinderen spelen op de trappen. Kijken al niet meer op van toeristen.
Het voelt allemaal wat raar aan. Alfama is de armste wijk van de stad. Het is ook de wijk die in alle reisboekjes staat. Het heeft charme dat zeker. Maar het voelt als binnengluren. En dat is iets waarvan je moeder altijd heeft gezegd dat je dat niet mag doen. Hier verdienen ze niets aan het toerisme. Want na de selfies trekken de mensen verder naar een hippe bar voor een drankje. In Alfama vind je geen café om je dorst te lessen of toeristenwinkeltjes met het soort souvenirs die al kapot zijn voor je goed en wel terug thuis bent.
De wereld is een dorp geworden. In amper 3 uur waren we in hartje Lissabon. Het heeft me bijna niets gekost. Dat cruiseschip brengt op 8 dagen toeristen van Barcelona naar Lissabon via tal van andere steden. Een week later was ik alweer op citytrip. In Glasgow, een stad die het decennialang moeilijk heeft gehad en zijn industriële geschiedenis van zich af probeert te schudden. Er komen toeristen voor een dag of 2 om dan verder te trekken naar de Highlands of het meer populaire Edinburgh.
De wereld is een dorp en voor sommige steden zoals Glasgow is dat voorlopig een zegen. Het was ooit een grimmige postindustriële stad die bekend stond als de moordhoofdstad van Europa. Ondertussen heeft de stad veel inspanningen gedaan en lokt het ook eindelijk toeristen. Dat betekent een nieuwe economie, meer werkgelegenheid en de stad wordt heropgewaardeerd. In populaire steden die al decennia toeristen lokken – Barcelona als ultiem voorbeeld – zorgt massatoerisme ervoor dat de locals vertrekken. In Barcelona klagen mensen dat ze zelf niet meer op de bus kunnen richting werk, familie of de sportschool. In Lissabon konden we geen tram nemen naar ons hotel op een hoge heuvel. Want het is tram 28 dat daar passeert. De typische gele tram waar toeristen de hele dag door staan voor aan te schuiven. Die tram nog pakken waarvoor hij bedoelt is – jezelf verplaatsen – is een illusie die Lissabonners al lang aanvaard hebben.
Ik ga het hier niet hebben over vliegtuigen en hoe vervuilend die zijn. Of over die immense berg afval van het cruiseschip. Ik ga zelf ook niet minder reizen. Dit is geen pleidooi voor minder toerisme. Dit is een vaststelling, of nog eerder een bedenking. Reizen inspireert net zoveel als je het met de neus op feiten drukt die je liever zou negeren.
Toen ik wandelde door Alfama besefte ik dat de wijk twee mogelijke toekomsten heeft. Ofwel trekken alle jongeren eruit weg en raakt de wijk binnen een tien- tot max. twintigtal jaar stevig in verval waardoor toeristen hem links laten liggen voor hippere delen van de stad. Ofwel maken we er een soort Bokrijk van om een inkijk te geven in hoe het leven toen was. Maar dan zonder local karakter dat het nu nog zo de moeite maakt.
In beide scenario’s zal het Lissabon van nu niet meer hetzelfde zijn als het Lissabon over 20 jaar. De ontstedelijking (of hoe noem je dat?) van de jongere generatie is nu al een feit. Verandering is het pad voor elke wereldstad en ik ben ervan overtuigd dat Glasgow een stap vooruit heeft gezet. Net zoals ik ervan overtuigd ben dat, als het ooit komt, ook deze stad geen massatoerisme aan kan. Elk mes snijdt aan twee kanten.
Charme is iets tijdelijks en de wereld mag dan wel een dorp zijn: alles is mogelijk is niet hetzelfde als alles wordt beter. De enige constante: alles is voortdurend in verandering.
En niet elke overpeinzing op deze blog moet tot een conclusie leiden. Soms is overpeinzen alleen meer dan voldoende.
Massatoerisme nu de wereld een dorp is geworden, wat denken jullie daarvan?